Pertek
Gezi Yazarları Aysel Akçay, İrem Dügen ve Ilgın Sıla Yamaç
Pertek Hakkında:
Pertek adı, Selçuklular döneminde Oğuz boyları tarafından kaleye dikilen siyah renkli tunçtan yapılmış Pertek ya da Pirtek olarak bilinen bir kuş heykelinden gelmektedir. Söz konusu kuş, bolluk ve bereket simgelemektedir. Heykel kuşun rengi nedeniyle Karakuş olarak da bilinen Pertek, Abbasîler, Selçuklular, Karakoyunlular ve Osmanlılar döneminde önemli bir ticaret ve eğitim merkezi konumundadır. Selçuklu ve Osmanlı dönemlerinde, kale, han, hamam, cami, medrese ve aşevini barındıran bir külliyesi bulunmaktadır. Kuzeyinde Tunceli ve Hozat’ın bulunduğu Pertek’in doğu ve güneyi tamamen Keban Baraj Gölü ile çevrilmiştir. Batısında ise Çemişgezek bulunmaktadır. Tunceli’ye 52 kilometre uzaklıkta ve denizden 1050 metre yüksekliktedir. Keban Barajı ile birlikte bir yarımada niteliğine dönüşmüştür. Resmi işlemler dışındaki sosyal ilişkilerini daha çok 30 kilometre uzaklıktaki Elazığ ile sürdürmektedir. Çemişgezek’ten sonra Tunceli’nin en çok tarihi esere sahip ikinci ilçesidir. Tarihi eserlerde Mengüçlüler ve Osmanlıların ağırlığı söz konusudur. Başlıca tarihi yerleri arasında Pertek Kalesi, Çelebi Ağa Camii, Sağman Camii, Baysungur Camii ve Sağman Kalesi bulunmaktadır. Cincikli Oda adıyla bilenen yapıysa Keban Barajı’nın altında kalmıştır.
Kaleler:
Pertek Kalesi:
GEÇMİŞTEN GELEN BİR MİRAS
Tunceli'nin Pertek ilçesinin güneyinde, Murat Nehri'nin kıyısındaki tepeye inşa edilen ve Keban Baraj Gölü'nün suları altında kalarak bir ada görünümü kazanan Pertek Kalesi, tarihi ve doğal güzellikleriyle eşsiz bir manzaraya ev sahipliği yapıyor. Yapılış tarihi tam bilinmemekle birlikte birçok medeniyete kucak açmış olan bu kale Osmanlı Devleti tarafından da kullanılmış. Doğal güzelliğiyle ve tarihiyle büyük bir değere sahip olan bu kale Pertek denince akla gelen ilk imgelerden biri oluyor. Tarih kokan bu kale mavi sularla muazzam bir şölen sunuyor. Güzelliklerini herkese sunan Pertek Kalesi her mevsim ziyaretçilerini bekliyor. Kalenin içinde bulunduğu atmosfer inanılmaz hissettiriyor. Oradaki yapılar insanı alıp geçmişe götürüveriyor ve işte o an büyüleniyor insan. Âdeta Kalenin gördüklerini yaşıyor ve hissediyor. Gidip görün ve geçmişi hissedin.
Pertek Kalesi
Pertek Kalesi’nin etrafı Keban Baraj Gölü suları ile çevrilmiştir. Halen Baraj Gölü içinde bir ada görünümündedir. Osmanlılar zamanında onarım görmüştür. İç içe iki surdan oluşan kalede, surlar arasında yapı kalıntıları bulunmaktadır. Kalenin güney cephesindeki yontma taşların arasına kondurulmuş kırmızı sert tuğlalar ve serpiştirilmiş mavi çiniler vardır. Kalenin içinde bir sarnıç mevcuttur. Çevresinde çinili odalarda 1071 yılından sonra yöreye hakim olan Mengüçoğulları tarafından yapıldığı anlaşılmaktadır. Kalenin, Halit Bin Velid tarafından onarıldığı; daha önce kalede bulunan karakuş heykeli kaldırılarak Arapça yazılmış bir kitabe konulduğu belirtilmektedir.
Pertek Kalesi
Derun-i Hisar Kalesi (Sağman Kalesi):
Sağman Kalesi, Pertek’e 20 kilometre uzaklıktaki Sağman köyünün doğusunda sarp bir kayanın üzerindedir. Kalenin yapım tarihi hakkında kesin bir bilgi yoktur. Evliya Çelebi’nin tariflerine göre, Diyarbakır’daki Artukoğulları sülalesinden bir Türk Beyi tarafından yaptırıldığı sanılmaktadır. Kalenin bulunduğu tepenin batı ve güney yamacında kale surları sağlam bir şekilde günümüze kadar gelmiştir. Kalenin diğer kısımları, zaman içerisinde tamamen tahrip olmuştur. Kale küçük olmasına karşılık, oldukça önemli bir geçit yeri olan derelerin kesiştiği yerde kurulmuştur. Gerek Singeç Çayı ve gerekse kalenin yanlarına düşen dereler, oldukça derin ve sarptır. Dolayısıyla surları olmasa da burası doğal bir kale görünümündedir. Sadece köy tarafında bulunan kayaların üzerinden buraya geçilebilir. Diğer kısımlardan çıkış imkânsızdır. Köy tarafındaki kayanın altında bir delik görülür. Buranın kanalla köy tarafından getirilen suyun depolandığı bir sarnıç olduğu sanılır. Kale duvarının dibi sayılan sarnıçtan da suyun, kaleye kaplarla nakledildiği kuvvetle muhtemeldir. Sarnıçın karşısı 8-10 metre yükseklikte sarp kayadır. Bu kısmın üzerinde kale kapısı istikametine giden yolun oyuğu görülür. Molla İdris-i Bitlisi’nin yardımı ile Bıyıklı Mehmet Paşa tarafından alınan Sağman Kalesi de yöredeki diğer kaleler gibi 1516 yılında Yavuz Sultan Selim’e teslim edilmiştir. Yavuz da, Diyarbakır eyaletine yurtluk ve ocaklık olarak vermiştir.
Sağman Kalesi
Sağman Kalesi’nden Manzara
Demrik Kalesi:
Pertek’in Demrik köyünde bulunan kalenin kim tarafından ve ne zaman, hangi maksatla yapıldığı bilinmemektedir. Kalenin sadece kalıntıları ve etrafında bulunan bulgulara dayanılarak, Erken Demir Çağı Dönemi özellikleri saptanmıştır. 2008’den bu yana sit alanı ilan edilmiş ve koruma altına alınmıştır.
Camiler:
Baysungur (Sungurbey) Camii:
Sungur Bey Camii
TAŞINAN EŞSİZ BİR MİMARİ
Sungur Bey Cami, Pertek ilçesinin güneyinde, Murat Irmağı'nın kıyısında 1569 yılında yaptırılmış eşsiz bir mimari örneği. Harput Müzesi'nde bulunan ve Sungur Bey Camisi'nden alındığı belirtilen beyaz mermer üzerinde sülüs yazılı kitabede "Rum, Arap, Acem Sultanı Selimhan Oğlu Sultan Murad zamanında Pir Hüseyin oğlu Rüstem oğlu Sungurbey tarafından yaptırılmış" yazmakta. Ancak yapının üzerinde bugün herhangi bir kitabe bulunmamakta. Sungur Bey Cami, bu bölgenin Keban Baraj Gölü suları altında kalmasından dolayı Orta Doğu Teknik Üniversitesi Restorasyon Bölümü tarafından taşları numaralandırılarak tek tek Pertek ilçe merkezine taşınmış ve burada yeniden birleştirilmiş. Caminin ikizi olan Çelebi Ağa Camisi de yine aynı şekilde Pertek ilçe merkezine taşınmış. İnsan duyunca inanamıyor. Tek tek taşımak imkansız gibi geliyor kulağa. Ne yazık ki taşınırken bir miktar da tahrip olmuş bu güzel yapı. Hâlâ dimdik ayakta olan bu güzel yapı insanı büyülüyor. O atmosferi hissetmek insana huzur veriyor. Huzuru hissetmek hiç de zor değil, gidip görmek kadar kolay.
Cami, tek kubbeli esas cemaat yeri ile üç kubbeli son cemaat yerinden ibaret küp biçimindedir. Son cemaat yeri ile minare, iki renkli taştandır. Taç kapı ve mihrabın taş işçiliği çok özenlidir. Pencereler, sütunlara oturmuş sivri kemerlerle çevrelenmiştir. Cami, çok kuvvetli süsleme tekniği ile Türk mimari tarzının en iyi örneklerindendir. Sütunlar yekpare taş, kemerler ve diğer kısımlar ise kesme taştır. Sütunlar esas cemaat yerinin duvarına demir bağlantılarla bağlanmıştır. Gerek son cemaat yeri ve gerek duvarlar, bir sıra siyah, bir sıra beyaz kesme taşla inşa edilmiştir. Cami başka yerden nakledildiği için taşların üzeri numaralıdır. Minare de bir sıra, siyah bir sıra beyaz taştan yapılmıştır. Çok yüksek olmamakla beraber minarenin girişi dıştandır. Minarenin şerefesi, göreni büyüleyecek derecede süslü ve taş oymalıdır. Şerefeden yukarı kısmı küttür. Caminin bahçesine düşen 1-1,5 m. yükseklikteki şadırvanı ve silindir biçimindeki oturma taşları, aslına uygun olarak yeni yerine konmuştur. Baysungur Camii, Türk mimari sanatının ender örneklerindendir. Bu eserde, yaratıcılık ve süsleme tekniklerinin bütün özellikleri görülmektedir.
Çelebi Ağa Camii:
Çelebi Ağa Camii’nin yapıldığı yer, Pertek’in güneyinde, Murat Irmağı’nın kıyısındadır. Bu yer, bugünkü Keban Barajı’nın suları altında kaldığı için Pertek’in Soğukpınar Mahallesi’ne taşınarak, taşları, aslına uygun monte edilmiştir. Oldukça küçük ve kemerli olan giriş kapısının üzerinde yer alan kitabeye göre Cami, Koca Hacılı Ali oğlu Çelebi Bey tarafından yaptırılmıştır. Çelebi Bey’in, Pertek Beyi Sungur Bey’in gözdesi olduğu söylenmektedir. Yapım yılı, kesin olarak bilinmemekle beraber, 1569 olarak tahmin edilmektedir. Cami yapımında kesme ve moloz taş kullanılmıştır. Camide, üç kubbeli son cemaat yeri ve tek kubbeli ana mekân bulunmaktadır. Ana mekanın batısında beşik tonozlu bir mekan yer almaktadır. Buranın duvarında eyvanlı çeşme ve minare bulunmaktadır. Çeşme, minare ve son cemaat yeri duvarları, iki renkli kesme taştan yapılmıştır. Minarenin alt yanındaki anıtsal çeşme batıya bakmaktadır. Çeşme, kemerli ve 3 metre kadar tonozludur. Taş oymalarla süslüdür. Köşelerine işlemeli sütunceler yapılmıştır. Çeşmenin kitabesi, okunacak durumdadır. ODTÜ Restorasyon Bölümü, Keban Barajı çalışmalarından etkilenen Çelebi Camiinin bütün taşlarını numaralandırarak Pertek’in Soğukpınar Mahallesi’ndeki bugünkü yerine taşımıştır. Her bir parça, titizlikle yerine monte edilmiş ve hizmete açılmıştır.
Sağman Camii: NADİDE BİR OYMACILIK ESERİ
Gezi Yazarları Aysel Akçay ve Royem Yollu
Sağman Camii
Pertek ilçe merkezinin kuzeyinde, Pertek’e 20 kilometre uzaklıkta bulunan Sağman Köyü'ndeki camiyi, 1555’te Keyhüsrev Bey’in oğlu Salih Bey’in yaptırdığı sanılmakta. Külliyenin bir parçası olan bu cami oldukça sağlam ancak terk edilmiş durumda. Yakın zamanda restore edilen bu cami giriş kapısındaki oyma işçiliği ile dikkatleri üzerinde topluyor. Salih Bey'in Türbesi'ne de ev sahipliği yapan bu cami oldukça nefes kesici. Mermer oymacılığının en güzel eserlerinden biri sayılabilir bu cami. Kapısında bulunan oymacılık nefesleri kesecek kadar eşsiz. Sisin oluşturduğu o enfes manzara görenlerin ağzını açık bırakıyor. Sağman Köyü'ndeki insanların misafirperverliği de son derece sıcak bir ortam oluşturuyor. Gezip gördükten sonra ikram ettikleri çay ve tatlı sohbetleri insanlara son derece huzur veriyor.
Sağman Camii
Türbeler:
Mahsume (Besime) Hatun Türbesi:
Pertek’in Merkez Soğukpınar Mahallesi’ndeki mezarlık alanda bulunan Türbenin, Mahsume adında bir kadına ait olduğu sanılmaktadır. Mahsume, halk arasında Besime olarak da bilinmektedir. Türbenin yapım tarihi bilinmemektedir. Yapının izlerinden sekizgen bir plana sahip olduğu anlaşılmaktadır. Çevredeki diğer türbelere plan ve malzeme yönünden benzerlik gösterdiği için 15. Yüzyıl sonu ile 16. Yüzyıl başlarında yapılmış olduğu tahmin edilmektedir. Uzun yıllar bakımsız kaldığı için türbe halen harap durumdadır.
Sultan Hıdır Türbesi
Pertek’e bağlı ve Pertek ile Hozat arasındaki karayolunun kenarında, bir tepenin üzerine kurulu bulunan halk arasında Zeve denilen Dorutay köyündedir. Üryan Hızır da denilen Sultan Hıdır’ın Türbesi, ziyaret edenlerin dertlerine çare olarak başvurdukları bir ziyaretgahtır. Daha çok çocuğu olmayanlar ile sara ve akıl hastalarının yakınları tarafından ziyaret edilmektedir. Bakımı ziyaretçilerin katkılarıyla Köy Muhtarlığı tarafından yapılmaktadır.
Çeşmeler:
Sağman Çeşmesi:
Pertek’e 20 kilometre uzaklıktaki Sağman köyünde yer alan çeşmeden günümüze harap olmuş biçimde iki gözlü bir çeşme kalmıştır. Tarihi kaynaklar, Sağman Camii’ne bitişik ve tek parça mermerden yapılan, üzerinde otuzdan fazla çeşme olan bir sebilden söz etmektelerse bu tarihi varlık korunamamıştır. Sağman Çeşmesi, 1986’dan beri koruma altındadır.
Pertek Çeşmesi:
Pertek’in İstiklal Mahallesi’ndedir. Çeşme, bakımsızlık nedeniyle tahrip olmuş durumdadır. Pertek Çeşmesi, 2008’den itibaren Erzurum Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu tarafından koruma altına alınmıştır.
Höyükler:
Pınarlar Kaynar Höyük:
Kaynar Höyük, Pertek’in Pınarlar köyündedir. Saptanan kültürel varlık özelliği nedeniyle birinci derece sit alanı olarak koruma altına alınmıştır. Kaynar Höyük’te de henüz bir kazı çalışması yapılabilmiş değildir.
Doğal Güzellikler:
Keban Baraj Gölü:
Keban Baraj Gölü, Çemişgezek, Pertek ve Mazgirt ilçelerinin 51 köyünün kısmi arazilerini kaplamış bulunmaktadır. Bu gölün Tunceli yakasında Pertek ve Çemişgezek’in Elazığ’a ulaşımını sağlayan feribot iskeleleri vardır. 675 kilometrekarelik bir alana sahip baraj gölünün yöre iklimi üzerinde olumlu etkileri olmuştur. Keban Baraj Gölü’ne açılan vadi boylarında ve çöküntü alanlarında iklimin ilin orta ve kuzey kesimlerine göre daha yumuşak ve bahar mevsiminin daha belirgin olması, göl kıyılarını piknik, kamping gibi rekreasyon etkinlikleri için daha uygun hale getirmektedir. Baraj Gölü’nün Çemişgezek, Göktepe ve Akpazar kesimleri ise sportif balıkçılık için elverişli doğal ortama sahiptir. Ayrıca baraj gölü yüzme gibi etkinliklerin yanı sıra başta rüzgar sörfü olmak üzere çeşitli su sporları için de önemli bir potansiyel yaratmaktadır.
Festivaller:
Pertek Dut Festivali:
Pertek’in çekirdeksiz dutu da yörede çok bilinmektedir. Yörede bilinen dutun ülke çapında tanınmasını sağlamak amacıyla her yıl temmuz ayında düzenlenen Dut Festivali, başta dut olmak üzere, yörede yetişen her türlü meyvenin teşvik edilmesini sağlamaktadır. Festival süresince Pertek’in doğal, tarihi ve kültürel değerleri tanıtılmaktadır. Keban Baraj Gölünde ve ilçede düzenlenen çeşitli etkinlik ve geziler yapılmaktadır.